kirchröadsj

D’r sjoester

Lieët jeboage zitst d’r sjoester bij de vinster van zieng wirkplaatsj. D’r bril haof óp de naas. Óp de lees hatte inne sjong. Mit d’r hammer huite inne klinge naal in d’r hak. D’r nieëkste naal pakte oes d’r mónk.
´Wat kries doe da van ’t kriskinke?’
Iech laach e bis-je verleëje.

‘Wis iech nit.’
‘Witste dat nit?’
Heë huit d’r letste naal in d’r sjong.
‘Wat haste diech jewunsjt?’
Mit d’r sjong leufte noa d’r masjieng neëver d’r wirkdusj. Iech mós miech aasjtrenge um uvver ’t broeze van d’r masjieng oes tse kómme.
‘Inne voeëjel deë hingerruks vleit.’
‘Wat zeëste?’
D’r rank van d’r hak weëd jlat jesjlèfe.
‘Inne voeëjel deë hingerruks vleit,’ zaan iech nog jet heller.
D’r sjoester laacht. Oes d’r sjótsel pakte d’r angere sjong. Óch deë weëd jesjlèfe. ‘Jeleufste dat nit,’ zeët d’r sjoester. ‘Bij miech in d’r jaad kunt inne voeëjel deë hingerruks kan vleie.’

Iech hauw dat van d’r Paul, inne jong bij miech i jen sjtroas, jehoeëd. Dem hauwe dat vertseld.
‘D’r Paul zaat wal ins teëje miech: Jeeste mit, iech mós noa d’r Kasper, sjong hoale.’
En da hoeët iech de jesjiechtens die hëë vertsellet.
‘Paul witste dat …,’ en da koam werm jet.
Vier hauwe heem inne angere sjoester. D’r Ubachs. Óp ing kieër hauwe inne hak ónger inne sjong van mieng mam jemaad. Ze hauw kóm dróp jelofe, loos deë los. En heë wool d’r hak nit óppenuits maache, oane dat ze betsalet.

De mam zaat doe:
‘Nüks derva. Vier junt noa d’r Kasper.’
Doadurch kom iech noen jet dökser bij d’r Kasper. Neëver ’t hoes is e pöats-je. Doa jon iech durch um hingenum tse kómme. In inne sjtal is de wirkplaatsj. Zie sjwester hat an de vuurzie van ’t hoes in e tsimmer e tsiejarettejesjef. Hinger de vinster is ing kling etalage. Krislempjer maache inne wèg va lit tusje tsiejare, toebak, aasjtèchere en piefe in alle tsoate. Hü, d’r daag vuur de krismes, is in ’t jesjef nog vöal tse doeë. De sjuufduur noa ’t woeëntsimmer sjteet óp. De doeëze en kiste sjtunt jesjtapeld óp d’r dusj en de kas. Jans jet lü wille nog jet vuur tse piefe sjenke. Bij d’r Kasper is ’t rui-ieg. De mieëtste lü hant hön sjong al jehold. In ’t rek neëver de duur sjtunt nog mar e paar.
‘Wilste wirklieg deë voeëjel oes mienne jaad?’
Mit d’r doem duite óp inne knoep. D’r masjieng broest nog effe noa. Da is ’t sjtil. Heë maat ’t duursje van d’r kachel óp en sjud mit de kit jet koale óp ’t vuur.
‘Deë voeëjel woeënt alling hei in d’r jaad.’
Iech dink an ’t vüejelsje bij ós heem in d’r krisboom. Zilverjekluurd mit inne sjtats wie de sjtroale oes d’r sjteer bij ’t kribje. Ing vrauw kunt eri. Ze pakt de sjong oes ’t rek. ’t Potmannee hat ze i jen heng. Ze betsaalt en drieënt ziech um.
‘Sjun daag,’ zeët d’r Kasper.
Bij de duur waad ze effe:
‘Sjun daag, zaan dat waal. Mar iech bin vroeë wen ze werm um zint. Da hant vier rouw.’
De duur vilt in ’t sjlaos.
‘’t Is jee jroeëser leed wat de lü ziech zelver aa dunt,’ zeët d’r Kasper.
De vrauw leuft uvver ’t knoebbele weëgs-je durch d’r jaad. An de ring sjtunt baksjting sjreëg in jen eëd. D’r hinger rèste sjtrüch mit kaal tek. Broeng blaar ligke óppen eëd. Ze tsere d’r drek in d’r winkter.
‘Hat uur hei jing krislempjer,’ vroag iech.
De sjong van ós zetst heë óp d’r wirkdusj. Uvver d’r bril kiekte miech aa. Da trukte e sjaos óp. E sjtuk keëts holte droes. Mit ing hank mate jet plaatsj en zetst de keëts óp d’r dusj. E sjweëjelsdües-je pakte oes d’r sjótsel. Heë maat de keëts aa. Da jete zitse.
‘Um krismes tse viere haste nit vöal nüedieg.’
De keëts brent tusje reste leer, sjtukker joemmie en jeróch va liem. Iech pak ’t jeld wat de mam in e sjtuk papier jedrieënd hat oes de tèsj.
‘Vruier hauwe vier heem inne boerehof. Vier woeënete e sjtuk boese ’t dörp, aafjeleëje zoeë wie nog e paar höaf in d’r trengel. In d’r zommer woeët hel jewirkt um d’r winkter jód durch tse kómme. Bis an ’t daach woare de sjure jevöld en ’t vieë sjtong in d’r sjtal. Vuur de krismes woeët ekstra jesjlacht. Dat woar óp d’r hof ’t jrüetste fes van ’t joar. Mit peëd en kaar noa de naatsmès. Va wieë en zieë koame de boere mit hön famillieëns, kneëte en deensmeëdjer noa de kirch midde in ’t dörp. Inne van de kneëte moeët óp d’r hof blieve um óp tse passe. Deë dórf ziech al ee pitsje, doarum woar doa wal ummer inne vuur tse vinge. Noa de mès noa heem, de jesjenker ónger d’r krisboom en tsezame an d’r fesdusj. Evver in dat joar woar jet los. Iech wees ’t nog jód, iech woar zoeë jroeës wiets doe noen. In ’t dörp bij d’r bekker en d’r sjlechter jong ’t alling mar uvver ee dink. ‘t Zouw jeklauwd weëde. Óp versjillende boerehöaf woare sjtukker vleesj voet. En dat óp kloarem daag. De ónrouw woar jroeës. Zicher óp de aafjeleëje höaf. ’t Woar nog tswai daag vuur krismes. Òp d’r hof woar nog vöal tse doeë, kaoche, sjroebbe. Al moeët blitseblank zieë en ’t èse moeët sjmaache wie nie. Doarum jónge vier vruier wie angesj noa je bed. Mienne pap woar d’r letste deë eróp jong. Heë woar jraad óp ’t sjloftsimmer of d’r hónk óp ’t erf vóng aa tse bletsje. Heë maachet de vinster en de sjleëg óp. D’r hónk trók wild an de kette woamit heë an ’t hongshok vaszoos. D’r mond sjienget kloar. D’r boer zoog inne d’r sjtal eri joa. Heë sjnappet ziech ’t jachjeweer van de moer en sjneuret de trap eraaf. Mie äudste broor hauw ’t óch jehoeéd. Heë maachet de duur van ’t sjloftsimmer óp.

‘Pap waad, iech jon mit!’ Dat hauwe mie jungste broor, d’r Toeën en iech óch jehoeëd. Vier sjprónge oes ’t bed en sjtreufete ós de zökke, de bóks en inne triekko aa. In d’r jank dónge vier ós d’r jas en de sjong aa en jónge eroes. D’r Toeën noom d’r hónk an de kette mit.

‘Koesj, Herta,’ róffet heë. Effe jrommet d’r hónk. Doe woare sjtil. Vier lofete uvver ’t erf noa d’r sjtal. D’r pap vuuróp. Iech lofet neëver mie äudste broor. ’t Hats kloppet miech in de keël. In d’r sjtal klömmete vier ing ledder umhoeëg. D’r Toeën bloof ónge mit d’r hónk. Óp d’r häuzölder woar in inne ek e tsimmersje woar vruier inne kneët sjloffet. Durch inne rits in de duur zoge vier lit sjienge. Lanksaam en vuurzichtieg jónge vier kótterbij. Me hoeët ós kóm durch ’t häu lofe. D’r pap kiekket durch d’r rits in de duur. Doe wórpe de duur óp. An inne auwe dusj zoos inne landsjtreufer mit e sjtuk sjpek in jen heng. Vuur ziech brank e sjtuk keëts.
‘Vleesj klauwe wa, bandiet,’ róffet d’r pap.
D’r man zaat nüks. Mit d’r kop eraaf zose óp ing kis. Oane ziech tse were jonge mit d’r boer mit. ‘t Sjpek en de keëts sjtooche ziech i jen tèsj. Keëtsevet kleëvet an zieng vingere. Inne van de kneëte woar óch wakker woeëde. Heë sjpannet ’t peëd vuur de kaar. Zoeë brate vier hem noa d’r polies in ’t dörp. Deë woeënet teëjenuvver de kirch. Heë sjloos ‘m óp in d’r kelder. D’r daag dernoa woeët ’t nuits flot rónk vertselt. De lü woare vroeë en zoge ’t wie e kris-jesjenk. Doabij vong ’t doe ’t middaags aa tse sjneie. Ze koeëte mit de sjliete noa de kirch. Dat woar al jans jet joare nit mieë passeerd. D’r oam van de peëder kluret wies in de vrüeskauw. De vlamme van de fakkele an de sjliete dansete in d’r wink. An d’r peëdshaam kliengelete sjelle. In de kirch vong jidderinne zieng plaatsj. Vuuraa zose de wiechtiegste lü van ’t dörp. Zoeë óch d’r riechste boer, d’r Jacobs. In de preëdieg vertsellet d’r pastoer, dat d’r herjod jebore is vuur jidderinne. Óch vuur de lü in ’t jevengnis. D’r jungste zoon van d’r Jacobs sjtong ópins óp en lofet de kirch eroes.

Heë jong noa ’t hoes van d’r polies. Deë loos hem eri.
In d’r kelder zoos d’r man óp inne sjtrüezak. De keëts brank vuur hem óppen eëd. D’r zoon van d’r Jacobs kiekket hem aa.
‘Iech mós hei zitse. Iech bin d’r bandiet deë uvveral klauwet.’
Heë sjtriecht ziech mit ing hank durch ’t jezich.
‘Iech han vöal sjood. Mit kate verlore.’
D’r polies pakket d’r landsjtreufer bij d’r erm.
‘Maach datste voet kuns.’
Heë bloof zitse.

‘Wat mós iech an duur?’
Oes d’r jas hoalete ziech ‘t sjpek.
‘Mótste e sjtuk?’
D’r jong zatst ziech neëver hem óp d’r sjtrüezak.’

D’r sjoester kiekt eroes.
‘Vuur krismes is nit vöal nüedieg,’ zeëte nog ins.
Keëtsevet drüpt langs de keëts eraaf. Iech pak de sjong in ing hank en dui mit de anger de kóffere duurklink eraaf.

‘Iech han miech e paar foesbalsjong jewunsjt.’

‘Sjong zunt ummer jód,’ laacht d’r sjoester.
‘Iech han ins foesbalsjong jehat, die maachete vanzelf jole.’
Iech maach de duur tsouw. De vlam danst in d’r wink. In ’t rek sjteet nog ee paar sjong. Misjien vuur inne landsjtreufer.

De schoenmaker

Licht gebogen zit de schoenmaker bij het raam van zijn werkplaats. De bril half op de neus. Op de lees zit een schoen. Met de hamer slaat hij een kleine spijker in de hak. De volgende spijker pakt hij uit zijn mond.
’Wat krijg jij van het kerstkind?’

Ik lach een beetje verlegen.

‘Weet ik niet.’

‘Weet je dat niet?’

Hij slaat de laatste spijker in de schoen.

‘Wat wil je hebben?’
Met de schoen loopt hij naar de machine naast de werktafel. Ik moet me inspannen om boven het lawaai van de machine uit te komen.
‘Een vogel die achteruit kan vliegen.
‘Wat zeg je?’
De rand van de hak wordt glad geslepen.
‘Een vogel die achteruit vliegt,’ zeg ik nog iets harder.
De schoenmaker lacht. Uit de schort pakt hij de andere schoen. Ook die wordt geslepen.
‘Geloof je dat niet,’ zegt de schoenmaker.
‘Bij mij in de tuin komt een vogel die achteruit kan vliegen.’

Ik wist dat van Paul, een jongen bij mij uit de straat. Hem had hij dat verteld.

Paul zei wel eens tegen mij:
‘Ga je mee, ik moet naar Kasper, schoenen halen.’
En dan hoorde ik de verhalen die hij vertelde.
‘Paul weet je dat …,’ en dan kwam weer wat.
Wij hadden thuis een andere schoenmaker. Ubachs. Op een keer had hij een hak onder een schoen van mijn moeder gemaakt. Ze had er nauwelijks op gelopen, of de hak liet los. En hij wilde de hak niet opnieuw maken, zonder dat ze betaalde. Moeder zei toen:

‘Geen denken aan. Wij gaan naar Kasper.’
Daardoor kwam ik nu iets vaker bij Kasper. Naast het huis is een poortje. Daar loop ik door om achterom te komen. In een stal is de werkplaats. Zijn zus heeft aan de voorkant van het huis in een kamer een sigarettenwinkel. Achter het raam is een kleine etalage. Kerstlampjes maken een weg van licht tussen sigaren, tabak, aanstekers en pijpen in allerlei soorten. Vandaag, de dag voor kerstmis, is het in de winkel druk. De schuifdeur naar de woonkamer staat open. De dozen en kisten staan in stapels op de tafel en de kast. Heel wat mensen willen nog een cadeau kopen in de sigarenwinkel. Bij Kasper is het stil. De meeste mensen hebben hun schoenen al gehaald. In het rek naast de deur staan nog maar een paar.
‘Wil je werkelijk die vogel uit mijn tuin?’
Met de duim duwt hij op een knop. De machine suist nog even. Dan is het stil. Hij maakt het deurtje van de kachel open en schudt met de kit wat kolen op het vuur.
‘Die vogel woont alleen hier in de tuin.’
Ik denk aan het vogeltje bij ons thuis in de kerstboom. Zilvergekleurd met een staart zoals de stralen uit de ster bij het kribbetje. Een vrouw komt binnen. Ze pakt de schoenen uit het rek. De beurs heeft ze in de handen. Ze betaalt en draait zich om. ‘Mooie dagen,’ zegt Kasper.
Bij de deur wacht ze even: ‘Mooie dagen, zeg dat wel. Maar ik ben blij wanneer ze weer voorbij zijn. Dan hebben we rust.’
De deur valt dicht.
‘Er bestaat geen groter verdriet dan wat de mensen zich zelf aandoen,’ zegt Kasper.
De vrouw loopt over de hobbelige weg door de tuin. Aan de randen staan bakstenen schuin in de grond. Erachter rusten struiken met kale taken. Bruine bladeren liggen op de grond. Ze versieren de aarde in de winter.
‘Hebt u hier geen kerstlampjes,’ vraag ik.
Onze schoenen zet hij op de werktafel. Over de bril kijkt hij me aan. Dan trekt hij een la open. Een stuk kaars neemt hij eruit. Met een hand maakt hij wat plaats en zet de kaars op de tafel. Een lucifersdoosje pakt hij uit de schort. Hij maakt de kaars aan. Dan gaat hij zitten.
‘Om kerstmis te vieren heb je niet veel nodig.’
De kaars brandt tussen resten leer, stukken gummie en geur van lijm. Ik pak het geld wat mijn moeder in een stuk papier gewikkeld heeft uit mijn zak.

‘Vroeger hadden wij bij mij thuis een boerderij. Wij woonden een eind buiten het dorp, afgelegen zoals nog enkele boerderijen in de omgeving. ’s Zomers werd hard gewerkt om de winter goed door te komen. Tot aan het dak waren de schuren gevuld en het vee stond in de stal. Voor het kerstfeest werd extra geslacht. Dat was op de boerderij het grootste feest van het jaar. Met paard en wagen naar de kerk. Van wijd en zijd kwamen de boeren met hun families, knechten en dienstmeiden naar de kerk midden in het dorp. Een van de knechten moest op de boerderij blijven om op te passen. Die kon al een glaasje drinken, daarom waren er liefhebbers genoeg. Na de mis naar huis, de cadeaus onder de kerstboom en samen aan de feesttafel. Maar in dat jaar was er iets aan de hand. Ik weet het nog goed. Ik was zo groot als jij nu. In het dorp bij de bakker en de slager werd maar over een ding gesproken. Er werd gestolen. Op verschillende boerderijen waren stukken vlees verdwenen. En dat op klaarlichte dag. De onrust was groot. Zeker op de afgelegen boerderijen. Het was nog twee dagen voor kerstmis. Op de boerderij was nog veel te doen, koken, schrobben. Alles moest blinken en het eten moest goed smaken. Daarom gingen wij vroeger dan anders naar bed. Mijn vader was de laatste die naar boven ging. Hij was net op de slaapkamer of de hond op het erf begon te blaffen. Hij maakte het raam en de luiken open. De hond trok wild aan de ketting waarmee hij aan het hondenhok vastzat. De maan scheen helder. De boer zag iemand de stal binnen gaan. Hij greep het jachtgeweer van de muur en rende de trap naar beneden. Mijn oudste broer had het ook gehoord. Hij maakte de deur van de slaapkamer open.

‘Pap wacht, ik ga mee!’

Dat hadden mijn jongste broer, Toon en ik ook gehoord. Wij sprongen uit het bed en trokken de sokken, broek en een trui aan. In de gang deden wij de jas en de schoenen aan. Toon nam de hond aan de ketting mee.

‘Koest Herta,’ riep hij.

Even gromde de hond. Toen was hij stil. Wij liepen over het erf naar de stal. Mijn vader voorop. Ik liep naast mijn oudste broer. Het hart klopte in de keel. In de stal klommen wij een ladder omhoog. Toon bleef beneden met de hond. Op de hooizolder was in een hoek een kamertje waar vroeger een knecht sliep. Door een scheur in de deur zagen wij licht schijnen. Langzaam en voorzichtig gingen wij dichterbij. Je hoorde ons nauwelijks door het hooi lopen. Mijn vader keek door de scheur in de deur. Toen gooide hij de deur open. Aan een oude tafel zat een landloper met een stuk spek in de handen. Voor hem brandde een stuk kaars.
‘Vlees stelen, dief,’ riep mijn vader.
De man zei niets. Met het hoofd omlaag zat hij op een kist. Zonder zich te weren ging hij met de boer mee. Het spek en de kaars stak hij in de zak. Kaarsenvet plakte aan de vingers. Een van de knechten was ook wakker geworden. Hij spande het paard voor de kar in. Zo brachten wij hem naar de veldwachter van het dorp. Die woonde tegenover de kerk. Hij sloot hem op in de kelder. De dag erna werd het nieuws vlug rond verteld. De mensen waren blij en zagen het als een kerstcadeau. Daarbij begon het ’s middags te sneeuwen. Ze konden met de slee naar de kerk. Dat was al heel wat jaren niet meer gebeurd. De adem van de paarden kleurde wit in de vrieskou. De vlammen van de fakkels aan de sleeën dansten in de wind. Aan het haam rinkelen bellen. In de kerk vond iedereen zijn plaats. Vooraan zaten de belangrijkste mensen van het dorp. Zo ook de rijkste boer, Jacobs. In de preek vertelde de pastoor, dat god geboren is voor iedereen. Ook voor de mensen in de gevangenis. De jongste zoon van Jacobs stond opeens op en liep de kerk uit.

Hij ging naar het huis van de veldwachter. Die liet hem binnen.
In de kelder zat de man op een strozak. De kaars brandde voor hem op de grond. De zoon van Jacobs keek hem aan.
'Ik moet hier zitten. Ik ben de dief die overal steelt.’
Hij streek met een hand door het gezicht.
‘Ik heb veel schulden. Met kaarten verloren.’
De veldwachter pakte de landloper bij de arm.
‘Maak dat je wegkomt.’
Hij bleef zitten.

‘Wat moet ik buiten?'
Uit zijn jas haalde hij het spek.
‘Moet je een stuk?’
De jongen zat naast hem op de strozak.

De schoenmaker kijkt naar buiten.
‘Voor kerstmis is niet veel nodig,’ zegt hij nog eens.
Kaarsenvet druppelt langs de kaars omlaag. Ik pak de schoenen in een hand en duw met de andere hand de koperen deurklink omlaag.
‘Ik heb een paar voetbalschoenen gevraagd.’
‘Schoenen zijn altijd goed,’ lacht de schoenmaker.
’Ik heb eens voetbalschoenen gehad die maakten vanzelf doelpunten.’
Ik maak de deur dicht. De vlam danst in de wind. In het rek staan nog een paar schoenen. Misschien voor een landloper.